25. Verlichting

“Ik vind de manier waarop ik me nu voel niet fijn, dus stel ik me een toestand voor ergens in de toekomst wanneer ik "verlichting bereikt heb". Wanneer dat gebeurt, zo gaat dit sprookje, zal ik bijzonder zijn. Ik zal anders zijn dan gewone mensen. Ik zal niet lijden zoals zij, en zoals ik nu ook lijd. Ik zal de antwoorden op mijn vragen kennen. Ik zal "God" kennen. Misschien zal ik zelfs magische krachten hebben.”

Robert Saltzman, De tienduizend dingen

Een speciaal geval is het zoeken naar "spirituele verlichting", ook wel "realisatie" of "moksha" genoemd.

Het is een speciaal geval omdat het speciaal voor mij is: Ik ben al jaren verslaafd aan deze drug. Het ziet er heel anders uit dan het beeld van een junkie die aan het spuiten is, maar in feite lijken beide "remedies" erg op elkaar.

De gelukzalige staat waar de spirituele zoeker op hoopt verschilt niet veel van de gelukzaligheid en vrede waar de junk naar hunkert, en de afhankelijkheid is misschien wel een stuk minder makkelijk om te doorbreken.

Laten we eens kijken wat ChatGPT zegt over "verlichting".

Spirituele verlichting is een diepgaande en transformerende ervaring die mensen dichter bij hun ware aard en de essentie van het bestaan brengt. Het is een staat van verhoogd bewustzijn, innerlijke helderheid en diepe verbondenheid met het universum. Spirituele verlichting gaat verder dan religieuze overtuigingen of dogma's en overstijgt de beperkingen van de materiële wereld.

In de kern gaat spirituele verlichting over het realiseren van de onderlinge verbondenheid van alle wezens en het herkennen van de goddelijke vonk in jezelf. Het is een reis van zelfontdekking, waarbij individuen hun ego afwerpen en de illusies van afgescheidenheid oplossen. Door dit proces krijgen ze inzicht in de diepere aspecten van het leven en ontdekken ze een doel dat verder gaat dan het nastreven van uiterlijke prestaties.

Spirituele verlichting gaat vaak gepaard met een verschuiving in perceptie, als individuen voorbij het oppervlakkige beginnen te kijken en de inherente schoonheid en onderlinge verbondenheid van alle dingen herkennen. Het brengt een diep gevoel van vrede, vreugde en tevredenheid met zich mee dat niet alleen uit externe omstandigheden kan worden afgeleid. In plaats daarvan komt het voort uit een innerlijke afstemming op iemands hogere zelf en een diep begrip van de universele principes die het leven beheersen.

Hoewel spirituele verlichting vaak wordt geassocieerd met meditatie en contemplatieve praktijken, is het niet beperkt tot een bepaalde religieuze of spirituele traditie. Het is een universele menselijke ervaring die bereikt kan worden via verschillende paden en praktijken, waaronder mindfulness, zelfonderzoek, toewijding en mededogende actie.

Hoewel spirituele verlichting vaak wordt beschouwd als een verheven en ongrijpbaar doel, is het niet voorbehouden aan een selecte groep. Het is beschikbaar voor iedereen die ernaar zoekt met een open hart en een oprecht verlangen naar innerlijke groei. De reis naar spirituele verlichting is zeer persoonlijk en uniek voor elk individu, en het kan zich geleidelijk of in plotselinge transformerende momenten ontvouwen.

Uiteindelijk is spirituele verlichting geen eindpunt, maar een voortdurend proces van ontwaken en het verdiepen van iemands begrip van het zelf en de wereld. Het brengt een diep gevoel van eenheid en harmonie, waardoor individuen authentiek kunnen leven, afgestemd op hun ware aard en in dienst van het grotere goed.

Man, dat is een hoop onzin, leugens en halve waarheden, maar het klinkt geweldig! In lijn zijn met je hogere zelf! Wie zou dat niet willen! En vrede, vreugde en tevredenheid! En je kunt het bereiken door gewoon een oefening te volgen!

Het is goedkope, new agey troep.

Wakker zijn

Aan jezelf werken - paden en praktijken volgen - om ergens in de toekomst verlicht te worden is misleiding, een giftig geloof, maar je kunt hier en nu wakker zijn. Je kunt niet meer en meer wakker zijn. Wakker is wakker. Wat kan verschillen is wat het leven brengt als het ook ontwaken brengt. Dus, het leven brengt wat het brengt, en het kan ontwaken brengen, of niet. Je kunt er niets aan doen. Ja, dat klinkt frustrerend, nietwaar. Wat te doen... Of misschien - een andere mogelijkheid - klinkt het volledig bevrijdend!

Ontwaken is geen proces. Maar inzicht hebben in een overtuigingsstructuur kan gebeuren. Het hangt ervan af hoeveel lijden je kunt verdragen. Frustratie is goed. Wanhoop is goed. Je kunt door de trance van overtuigingsstructuren heen breken die normaal gesproken onze hersenen vertroebelen. Maar je kunt het niet forceren en het is niet "happy happy happy" zijn of worden. Je zou zelfs kunnen denken dat je gek bent geworden. En ook de dempende effecten van het geloofssysteem zijn weg en dus kun je dieper in contact komen met de pijn en ellende die in en om je heen gebeuren.

Mijn eerste ervaring van wakker zijn overkwam mij als 29-jarige:

Ik bezoek de Kosmos in Amsterdam met een aantal medebewoners van de woongroep waar ik lid van ben. Ik koop daar wat cannabis, rol een joint en steek hem op. Zoals helaas vaak gebeurt, word ik ongelooflijk angstig en paranoïde. Ik zit helemaal "in mijn hoofd". De angst wordt sterker en sterker, totdat het plotseling instort in volledige ontspanning. Ik ben vrij, vrij van het gevoel beoordeeld te worden. Vrij om te doen wat ik wil. Vrij, helder en wakker. En als ik iets doe, voelt het helemaal goed. Er is geen enkele twijfel. Lichaam en geest functioneren synchroon. Alles is precies zoals het zou moeten zijn.

Ik kijk naar de andere aanwezigen. Het zijn net allemaal robots. Ze praten met elkaar, maar er is niemand die praat en niemand die luistert. De gesprekken gaan automatisch. In feite is er helemaal geen dialoog. Heel vreemd. Ik realiseer me dat dit gedrag normaal gesproken hetzelfde is voor mij en dat ik normaal gesproken altijd wat angstig ben voor het oordeel van anderen. Zelfs als ik alleen ben. Maar nu niet. Ik geniet enorm van mijn toestand en begin door het gebouw te lopen. Op een trap kom ik iemand anders tegen en we glimlachen naar elkaar. Blijkbaar is er nog een vrij persoon aanwezig.

Ik weet dat deze toestand "echter" is dan de manier waarop ik gewoonlijk waarneem en functioneer. Ik weet ook zeker dat deze staat niets te maken heeft met de effecten van cannabis. Dat werkte alleen maar als een trigger.

Als het tijd is om weer naar huis te gaan, begin ik me zorgen te maken. Zo kan ik toch niet leven met mijn huisgenoten? Niemand zal me begrijpen en het idee om met "robots" te moeten leven is onverdraaglijk.

Al snel ben ik weer terug bij mijn "normale" gedrag.

Ik heb lang geprobeerd om de vrijheid en helderheid die ik toen voelde opnieuw te ervaren, maar het mocht niet baten. Je kunt niet proberen wakker te zijn. Nogmaals: je snapt wat je krijgt wanneer je het krijgt.

Ervaringen gaan voorbij. Niets is blijvend. Een beroemd voorbeeld is Suzanne Segal, die haar ervaringen opschreef in haar boek “Collision with the Infinite: A Life Beyond the Personal Self.” n dit boek beschrijft ze haar plotselinge realisatie van "eenheidsbewustzijn", waarvan de ervaring bijna twee jaar duurde, om vervolgens te eindigen in "onverlichtheid" tot haar verbazing en verdriet...

Zulke ervaringen zijn niet voor herhaling vatbaar. Voor een moment is er een verandering van bewustzijn, een andere kijk op het leven. En even later kan de ervaring weer anders zijn. En dan lijkt het alsof je iets kwijt bent, iets "beters" of "echter" dan je "normale" staat van bewustzijn. Maar ervaringen komen en gaan. En de ene ervaring is niet "beter" of "meer verlicht" dan de andere.

Het leven heeft geen voorkeur voor welke toestand dan ook.

Miranda Warren is een van die mensen die hebben gemeld dat ze een "verschuiving" hebben ervaren en na deze verschuiving is haar ervaring van de wereld en andere mensen behoorlijk veranderd. Ze schrijft over haar ervaringen op haar website en blog. Hieronder staat een stukje van een blog-posting genaamd "Miranda in Wonderland", die ze schreef op 28 augustus 2023:

Verrassend veel mensen schrijven me omdat ze willen weten hoe het leven wordt gezien, hoe de wereld van ogenschijnlijke mensen en gebeurtenissen er voor mij uitziet. Ze hebben verschillende sprekers horen zeggen dat er gewoon "niemand" is, dat alles wat verschijnt geen betekenis heeft en dat zelfs oordelen over goed en slecht niet meer van toepassing zijn. Het klinkt vaak erg afstandelijk en sprekers lijken een regel te hebben die hen verbiedt om hun directe waarnemingen te bespreken en hun publiek als intimi aan te spreken.

Er is dus veel "niemand" en "niets" taal, zoals in "het leven gebeurt voor niemand" of "het leven gebeurt, maar is onpersoonlijk." Uit berichten die ik ontvang, lijkt het erop dat wanneer spirituele wijzen op deze manier spreken, zoekers zich een of andere afstandelijke waarnemer voorstellen die afzijdig zit van de wervelende caleidoscoop van het leven, alles gadeslaand vanuit een soort leegte-achtige staat.

Ik betwijfel ten zeerste of dat de manier is waarop het leven lijkt voor nondualiteitssprekers, en het is zeker helemaal niet zo voor dit Miranda-dingetje. Ik zal dus proberen in te gaan op de vele vragen die stellen hoe het leven eruit ziet als er geen betekenis of afscheiding is.

Ik moet beginnen met te zeggen dat niets dat verschijnt ooit veroorzaakt lijkt, dus in de wereld van schijnbare anderen - in zogenaamde "persoon" of in de gemedieerde vormen die we internet of TV noemen - lijkt alles wat mensen doen en zeggen op iets uit een bizarre Sci-Fi of fantasiefilm.

Niets dat betekenis heeft is moeilijk uit te leggen, maar stel je voor dat je op een schijnbare dag wakker werd en iedereen debatteerde over de staat van het mandenvlechten in elk land. Landen voerden oorlog om het mandenvlechten, nieuwsberichten draaiden om het mandenvlechten en mandenvlechters waren de meest vereerde mensen op aarde.

Of dat huwelijken uit precies 5 mensen bestonden - twee mannen, twee vrouwen en één niet-binaire persoon, en dat elke afwijking daarvan als abnormaal en zelfs immoreel werd beschouwd. Of dat mensen overal naakt rondliepen en dat degenen die kleren droegen belachelijk werden gemaakt en in sommige landen gestenigd werden. Behalve voor vingers, die werden beschouwd als godslastering om te laten zien, dus iedereen droeg altijd handschoenen, en als je zonder handschoenen liep hakte de politie je handen eraf. En de meeste mensen geloofden dat eekhoorns goden waren die de wereld hadden geschapen en boodschappen stuurden naar de eekhoornpausen die de menselijke religieuze autoriteiten in elk land waren.

Dat is hoe politieke, sociale, spirituele en morele "kwesties" van de "samenleving" overkomen, geworteld als ze zijn in de mythe van afscheiding.

Als mensen over hun "identiteit" praten en een of andere denkbeeldige menselijke categorie noemen (die al een denkbeeldige categorie is), of dat nu nationaliteit, ras of religie is, klinkt het, zoals mijn vriendin Lynn zegt, alsof iemand zegt: "Ik ben een aubergine en daar ben ik trots op, het definieert mij en de auberginecultuur moet gehoord worden." Of: "Mijn mensen zijn een kom soep! Soepmensen, dat is wat we zijn!"

Zoals Nancy ooit schreef: "Het lopende commentaar wordt niet geloofd. Er zit geen stevigheid in de gedachtestroom. Het is allemaal gelijk en gelijk... of het nu iemand is die het heeft over paarse eenhoorns op de maan of over politiek of dat het dinsdag gaat regenen. Het heeft geen betekenis of geen betekenis zoals de boomtoppen die dansen in de wind."

Er verschijnt gewoon niets dat ook maar een greintje logica bevat, want de begrippen "ding" en "logica" en "zin" zijn afwezig.

Het is een Alice in Wonderland wereld:

"Ik wil me niet onder gekke mensen begeven," merkte Alice op. "Oh, daar kun je niets aan doen," zei de Kat. "We zijn hier allemaal gek. Ik ben gek. Jij bent gek."

"Hoe weet je dat ik gek ben?" zei Alice.
"Dat moet wel," zei de Kat, "anders was je hier niet gekomen."

De wereld die verschijnt is een surrealistische kermis waar geen enkele actie lijkt te gebeuren in relatie tot een andere, en de schijn van continuïteit is net zo illusoir als het proberen te vinden van vaste variabelen voor subatomaire deeltjes. Caleidoscopisch is mijn favoriete term om het te beschrijven, omdat elk patroon dat verschijnt al snel lijkt op te lossen in een ander, en toch is er nooit enige beweging van, naar, of heen en weer of vooruit in tijd of ruimte, omdat ze ook alleen maar het verschuivende web van denkbeeldige benoemde patronen zijn.

Wat gezien wordt is niet te ontcijferen, want alle woorden zijn als babytaal met een baby die deze of gene kant op wijst. Ik veronderstel dat dit de reden is waarom sommigen zeggen dat dit niets is dat als alles verschijnt, omdat er geen plaats of bron is van waaruit iets kan worden gezien om uit voort te komen of in terug te vallen.

Ik ben het eens met sprekers die zeggen dat niets persoonlijk is, maar ik zou ook zeggen dat alles verbluffend intiem is. Mijn familie heeft gelijk als ze zeggen dat ik geen diepere band met hen voel dan met wie dan ook. Ik kan naar een foto van het kind van mijn broer kijken, maar het lijkt niet "mijn" neefje. Ik zie gewoon een glimlachend mens en ik glimlach zelf ook. Maar als iemand online een foto plaatst van zijn lachende kind, is de gevoelde intimiteit precies hetzelfde.

Ik kan me voorstellen dat Byron Katie zei, toen ze haar vertelden dat haar familie er was om haar te zien na haar ontwaken, dat ze verwachtte kleine kinderen te zien en verrast was volwassenen te zien. Als je zegt dat je mijn familie bent, geweldig. Wie jullie ook zijn, jullie zijn allemaal mijn familie, elk menselijk verschijnsel evenzeer als elk ander.

Iedereen die ik zie, in elk ogenschijnlijk moment van waarneming, is mijn intiemste familielid, van iemand die online is tot iemand die in het bos loopt tot de man die me met de dood bedreigde. Allen zijn mijn geliefden, allen de geliefde. Toch lijken ze allemaal niet meer op afzonderlijke individuen dan personages in een nachtelijke droom.

Als je me schrijft en ik je woorden lees, voelt het altijd alsof ik ze zelf schrijf. We zijn personages die gedroomd zijn door het leven, maar dat is gewoon een manier om het te laten klinken alsof wat er gebeurt kenbaar is, terwijl al deze analogieën en beschrijvingen ook deel uitmaken van een surrealistisch carnaval dat geen enkele zin heeft.

En zelfs dat is nog een sprookje, want er is niet eens een centrum van waaruit dit schrijven lijkt te verschijnen. Wie schrijft, wat schrijft en wat deze woorden zijn en waar ze vandaan komen is onmogelijk te beantwoorden. Als er gedachten over opkomen die niet weggaan, zullen de zenuwbanen in mijn snoepappelbrein kortsluiting maken en in brand vliegen en zal mijn hoofd exploderen. Dat is in ieder geval mijn theorie.

Gelukkig voor dit gestoorde Miranda-dingetje is dat er hier niemand is die er ook maar iets om geeft wat er wel of niet lijkt te gebeuren. Niemand die op zoek is naar betekenis of niet; gewoon een kind dat in het gras speelt en paardenbloemen blaast in de wind. Als mensen zeggen dat ze van me houden of me haten, is het prachtig dat er geen verschil is. Het is net als heavy metal en Mozart, beide zijn mooi. En zelfs schoonheid is verzonnen.

En dit klinkt voor sommigen echt afschuwelijk, want het omvat alle dingen waar je van houdt en alle dingen waar je bang voor bent; de dingen die je lachende baby's noemt en nucleaire oorlog, tedere kusjes en massa shootings, vulkanen en orkanen en lome zonnige dagen, spelen op het strand en verdrinken in een tsunami.

Ze zijn allemaal geliefd, en toch lijkt geen van deze dingen een echte beschrijving omdat het allemaal denkbeeldige afzonderlijke bewegingen zijn in een onafscheidelijke dans waarvan niemand zelfs maar een danser kan vinden. Al deze namen en concepten over wat verschijnt zijn alsof je naar wolken kijkt en vormen ziet en ze benoemt, want dat is alles waar de hele wereld die we lijken te delen uit bestaat: namen geschreven op wolkenvormen, die door een lege lucht waaien.

Alice zei: "Als ik een eigen wereld zou hebben, zou alles onzin zijn. Niets zou zijn wat het is, omdat alles zou zijn wat het niet is. En tegengesteld wijs, wat is, zou het niet zijn. En wat het niet zou zijn, zou het wel zijn. Zie je dat?"

Ja, dat zie ik inderdaad, Alice!

Aoetl, (always only ever this love)

Miranda Warren, Miranda in Wonderland

Miranda's beschrijving van haar "staat" is precies dat: een beschrijving van haar staat. Misschien verandert deze toestand morgen, misschien blijft hij haar hele leven. Het maakt niet uit. Ik zou er nu naar kunnen streven om ook in dezelfde staat te verkeren, omdat ik zou kunnen denken dat haar staat op de een of andere manier "beter" of meer "verlicht" is dan mijn staat op dit moment. Maar wie of wat kan beslissen wat beter of werkelijker of meer "verlicht" is (wat dat ook moge betekenen)?

Ik alleen kan mijn eigen wereld kennen. Ik kan onmogelijk weten of ik "verlicht" ben of niet. Hoe zou ik kunnen vergelijken?

Niets anders dan "namen geschreven op wolkenvormen, die door een lege lucht waaien."

Op het moment dat je je dat realiseert, is de zoektocht naar een permanente "verlichte" staat van bewustzijn opgehouden. Wat niet wil zeggen dat het gevoel van leegte en de drang om te zoeken niet nog steeds van tijd tot tijd de kop opsteekt.

We zijn allemaal tot op zekere hoogte en met betrekking tot bepaalde gebieden van ons leven "verlicht". Iemand kan bijvoorbeeld minder onder invloed zijn van magisch denken, maar tegelijkertijd een klootzak zijn in de omgang met anderen. Er zijn mensen die heel wijs zijn, maar het toch niet kunnen laten om beïnvloedbare volgelingen tot seks te verleiden. Of driftbuien hebben, of hun lichaam vernielen door kettingroken. Iemand kan een perfect intellectueel begrip hebben, maar misschien wordt het niet visceraal gevoeld, of niet de hele tijd, enzovoort.

Er bestaat niet zoiets als permanente verlichting, noch verlichte personen. Misschien kan men het leven zelf "verlicht" noemen, maar zelfs dat heeft geen zin, want er bestaat geen onverlicht leven. Er is leven en men kan wakker en bewust zijn als dit leven. Men kan wakker zijn, hier en nu, voor het feit dat er geen afscheiding is, er zijn geen vaste dingen en geen vaste zelven. Alleen dit leven, dit universum van waarnemingen, gevoelens en gedachten - die in feite ook niet bestaan als afzonderlijke fenomenen - gebeurt. Het leven is één ongedeelde, volkomen mysterieuze stroom.

"Ik heb overal gezocht om een antwoord te vinden op mijn vraag: 'Is er verlichting?' maar heb het zoeken zelf nooit in twijfel getrokken. Omdat ik heb aangenomen dat het doel, verlichting, bestaat, heb ik moeten zoeken, en het is het zoeken zelf dat me heeft verstikt en me uit mijn natuurlijke staat heeft gehouden. Er bestaat niet zoiets als spirituele of psychologische verlichting omdat er helemaal niet zoiets bestaat als geest of psyche. Ik ben mijn hele leven een verdomde dwaas geweest, zoekend naar iets dat niet bestaat. Mijn zoektocht is ten einde.

Verlichting wordt vaak beschreven in psychologische termen, als een daad van weten of als begrijpen, terwijl het in feite de beëindiging is van de eigenlijke vraag of noodzaak om te weten wat niet gekend kan worden."

U.G. Krishnamurti

De leek Pang benaderde een leraar met het verzoek hem zijn ware zelf te laten zien. De leraar zei niets, zat alleen maar stil. Uiteindelijk, moe van het wachten, stond Pang op en liep naar de deur. Net toen hij de deur opende, riep de leraar: "Oh, leek Pang."

"Ja?" antwoordde Pang.

"Dat is het," zei de leraar.

Ik weet niet of Pang het snapte toen hij het kreeg...