17. Magisch denken

Een speciale categorie van geloof wordt "magisch denken" genoemd. Er zijn veel andere vormen van geloof naast die van de "officiële" religies. Deze kunnen variëren van oppervlakkigheden zoals het gooien van I Ching munten of het idee dat op de voegen tussen straatstenen stappen ongeluk brengt, tot fantasieën die leiden tot ernstige hang-ups en neurotisch gedrag.

Aan dit soort overtuigingen ligt altijd een soort angst ten grondslag en een verlangen om die angst weg te nemen. We noemen dit "magisch denken": het idee dat ik het universum ken, kan beïnvloeden, beheersen en manipuleren.

Magisch denken betekent dat ik als individu denk dat ik invloed heb op het universum en dat het universum tekens en boodschappen aan mij persoonlijk doorgeeft. Men denkt dat men geluk en ongeluk voor zichzelf en anderen kan bewerkstelligen of vermijden. Of men denkt dat het doen van "goede" daden het universum zal dwingen om je later een beter leven te geven, misschien in een volgende reïncarnatie. Het doen van "slechte" daden zou het tegenovergestelde veroorzaken.

Magisch denken betekent ook dat ik causale verklaringen voor dingen en gebeurtenissen geloof, waarvan ik in feite niet weet of zelfs niet kan weten of die oorzaak verband houdt met wat ik denk te verklaren.

“Met ‘magisch denken’ bedoel ik de gewoonte om oorzaken aan gebeurtenissen toe te schrijven, terwijl men onmogelijk kan weten of er werkelijk oorzakelijke verbanden bestaan. Wij mensen, van wie de geest is geëvolueerd onder druk om bedreigingen te identificeren, zijn gulzig in onze honger naar verklaringen, en dus geneigd om overal valse causaliteit te zien. Daarom heb ik geadviseerd om overtuigingen te onderzoeken met de bedoeling voorbarige cognitieve verbintenissen uit te wieden. Zolang iemand gebukt gaat onder het gewicht van niet-onderzochte overtuigingen, is er geen enkele kans dat hij de dingen helder ziet.”

Robert Saltzman, De tienduizend dingen

Een paar voorbeelden:

Je gelooft misschien niet echt in astrologie, maar je kan het toch niet laten om de wekelijkse horoscoop in een tijdschrift of krant te lezen. Je vindt of krijgt een klavertje vier en hoopt stiekem op wat "geluk". De meesten lopen toch liever niet onder een ladder en maken zich een beetje zorgen als het vandaag vrijdag de 13e is. Zelf heb ik jarenlang de vreemde gedachte gehad dat als ik een kentekenplaat met de lettercombinatie "BX" op de weg zag, mij dat "geluk" zou brengen. Waar ik dat in hemelsnaam vandaan heb weet ik niet meer. En wie zegt er geen schietgebedje als er iets ergs dreigt? "Oh, alsjeblieft, laat dat niet gebeuren..."

We weten allemaal (hopelijk) dat zulke dingen eigenlijk onzin zijn, maar toch kunnen we het niet helpen.

Een ander typisch voorbeeld van magisch denken is het kind dat denkt dat ze schuldig is aan de dood van een huisdier nadat ze het dood gewenst heeft omdat het dier haar gekrabd heeft...

Denken in termen van "geluk" of "pech" hebben is ook een vorm van magisch denken. Er gebeuren gewoon dingen die je prettig of onprettig vindt, meer niet. En misschien brengt wat je "ongeluk" brengt je de volgende dag wel "geluk".

Alan Watts vertelt ergens het volgende bekende verhaal:

Er was eens een Chinese boer wiens paard wegliep. Alle buren kwamen die avond langs om te herdenken. "Zo jammer dat je paard is weggelopen." En hij zei: "Misschien."

De volgende dag kwam het paard terug en nam zeven wilde paarden mee. Iedereen kwam 's avonds langs en zei: "Wat een geluk, je hebt nu acht paarden." En hij zei: "Misschien."

De volgende dag probeerde zijn zoon een van de paarden te temmen en los te laten, maar hij werd eraf gegooid en brak zijn been. Ze zeiden allemaal: "Goh, dat is jammer." En hij zei: "Misschien."

De volgende dag kwamen soldaten om mensen te rekruteren, of het leger in te dwingen, maar ze wezen zijn zoon af omdat hij een gebroken been had. Alle mensen kwamen naar hem toe en zeiden: "Dat is geweldig." En hij zei: "Misschien."

Ook vrij onschuldig is het geloof in zogenaamde paranormale verschijnselen zoals telepathie en helderziendheid. Hetzelfde geldt voor het geloof in aura's, chakra's en acupunctuur. Voor zover ik weet is er geen bewijs gevonden voor het bestaan of de werking van deze dingen, net zo min als voor astrologie, handlezen en kaartlezen.

En iedereen heeft wel eens aan iemand gedacht en korte tijd later belt die persoon je op of gebeurt er iets met die persoon. Er is hier geen sprake van paranormale communicatie, het is gewoon toeval. De ontelbare keren dat je aan die persoon dacht en er helemaal niets gebeurde, zijn vergeten.

We leven niet langer in grotten of jungles en zijn niet langer de prooi van grote roofdieren en we hoeven niet langer alert te zijn op elke schaduw, elk vreemd licht of geluid. Maar ergens denkt onze geest dat nog wel en heeft uitleg en middelen nodig om zichzelf te beschermen. We zijn kwetsbaar en wat we niet weten kan gevaarlijk zijn. En we zijn in feite nog steeds kwetsbaar. Er zijn misschien geen sabeltandtijgers meer (daar hebben we voor gezorgd), maar een auto-ongeluk of een aderbreuk kan in een oogwenk gebeuren.

We denken liever dat ons als Maagd met ascendant Steenbok (ik zeg maar wat) deze week niets ergs zal overkomen en als we gewoon proberen gezond te leven en dagelijks onze Bach remedies innemen dat alles wel goed komt. Hopen we...

We denken dat "beschaving" en "vooruitgang" de motoren van de geschiedenis zijn. Langzaam moet alles beter worden.

We denken misschien dat ergens onze "zielsverwant" op ons zal wachten. Het moet gebeuren; het is ons "lot".

WWe denken dat we onszelf kunnen "verbeteren" om een "beter" of "liefdevoller" persoon te worden.

Ik verwijs hier ook naar het fenomeen van Louise Hay, die in haar boek "You Can Heal Your Life" beweerde dat we door bepaalde affirmaties te doen het effect van slechte gedachten, die de eigenlijke oorzaak van de kwaal zouden zijn, kunnen wegnemen en dus beter kunnen worden. Voor elke kwaal of aandoening in ons leven, zei ze, zijn we zelf verantwoordelijk. Pas dit verhaal toe op een dier dat kanker heeft of een baby die ziek wordt, en dit geloof blijkt onzin.

“De waarheid is dat niemand de realiteit wil. We geven allemaal de voorkeur aan onze illusies.”

Shiv Sengupta op Facebook 20-6-2023

Magisch denken is een manier om de totale onzekerheid van het hier en nu, van het leven zoals het gebeurt, te ontkennen.

Robert Saltzman op Facebook:

“Elk leven, hoe gelukkig ook, bevat worstelingen op talloze niveaus: fysiek, spiritueel, psychologisch, enzovoort. Geen wonder dat we antwoorden zoeken. Geen wonder dat we zoeken naar betekenis in onze dagelijkse routines. Geen wonder dat we redenen voor hoop willen. Velen die zeggen dat ze spirituele waarheden zoeken, bedoelen eigenlijk: 'Geef me hoop, geef me een doel, laat me alleen niet in wanhoop vervallen.'”