27. Arme kleine generaal

"Zodra je kunt zien dat 'jij', de kleine dictator in je hoofd, niet echt bestaat, zal het hele bouwwerk instorten."

Robert Saltzman

De filosoof Michel Foucault zag het: kijk naar de architectuur van fabrieken, ziekenhuizen, scholen, kerken en gevangenissen. Er is een centrale ruimte van waaruit de rest van de faciliteit kan worden bestuurd: de architectuur van autoriteit, van disciplinaire macht, van hiërarchisme.

De commandostructuur komt van de top of vanuit het centrum en heeft toegang tot alles wat er gebeurt. Disciplinaire macht hoeft niet altijd uitgeoefend te worden omdat veel van de autoriteit geïnternaliseerd is. Maar geweld zal worden gebruikt als de centrale leiding dat nodig acht. Zelfs in een modern, democratisch land kun je proberen je belastingen niet te betalen en niet op te geven, en uiteindelijk zul je met geweld te maken krijgen.

Hetzelfde gebeurt in ons hoofd. We hebben het centrale gezag geïnternaliseerd en identificeren ons ermee als zijnde ik. We hebben een dictator in ons hoofd, een kleine generaal, die we "ik" noemen. Ik heb het idee dat ik de baas ben. Ik sta achter al mijn acties. Ik ben de beslisser. Ik raak gefrustreerd als ik niet krijg wat ik wil. Het is deze autoritaire structuur die de oorsprong is van gecentraliseerd gezag in de samenleving. Het is geprojecteerd en successievelijk (her)geïnternaliseerd sinds het begin van de menselijke beschaving. Hiërarchisme heeft deze beschaving letterlijk opgebouwd. In feite hebben we deze structuur nodig om als sociale wezens in deze samenleving te kunnen functioneren. Het is onvermijdelijk en onontkoombaar. Het verliezen ervan betekent de waanzin van depersonalisatie.

Maar geloven dat we echt alles onder controle hebben, veroorzaakt vervreemding, een gevoel van verlorenheid en eenzaamheid. Erin geloven scheidt ons van de rest van het leven, van ons lichaam, van andere mensen, van de hele natuur.

Maar in feite ben ik als "ik" volledig machteloos. Het is de ultieme grap. Ik bepaal niet wat er gebeurt. Ik heb geen idee wat mijn volgende gedachte of actie zal zijn. Het gevoel van beslissingen nemen en acties ondernemen is iets dat gebeurt in dezelfde stroom van wat er toch al gebeurt. De gedachte gebeurt dat ik dat gedaan heb en wordt door mij opgeëist. Maar ik heb het niet gedaan. Het gebeurde gewoon. Het gevoel van succes gebeurt of het gevoel van mislukking of schuld gebeurt. Wat er gebeurt, is wat er gebeurt. Dat is wat we het leven noemen.

Ik kijk uit mijn raam... Er kriebelt iets aan mijn neus. Het geluid van de klok... Mijn vingers typen. Woorden vormen zich in mijn hoofd. Ik krab aan mijn neus. Vingers typen verder.

Zie je? Het leven gebeurt. Deze constante stroom van waarnemingen, gevoelens en gedachten is het leven dat gebeurt.

"Ik" is een rol die we spelen in het spel van de maatschappij, niet wie we zijn. Dus wie zijn we, wat ben ik? Wel, aangezien het leven alles is wat er is, wat zou ik anders kunnen zijn? Ik ben alle waarnemingen, gevoelens en gedachten die gebeuren. Ik ben wat er gebeurt, en dat is wie en wat ik werkelijk ben.

De aanduiding "ik" is niet meer dan een gezichtspunt, een perspectief, in de stroom van het leven, in de stroom van wat er gebeurt. De kleine generaal in mijn hoofd, die denkt dat hij is wat ik ben, is een illusie. "Hij" heeft geen macht, geen autoriteit en is slechts een deel in diezelfde stroom.

Het gevoel van "ik" is het gevoel van gebrek, het gevoel afgescheiden te zijn. Het is hebzucht. De kleine generaal wil de heerser van de wereld zijn, omdat het weet dat het de wereld kwijt is, zittend in zijn denkbeeldige kamer achter mijn ogen, broedend op plannen. Het wil de wereld opeten, alles opslokken. Het is paranoïde en angstig. "Misschien kunnen deze 'anderen' zien wat ik werkelijk ben. Misschien weten ze van mijn plannen. Ik mag anderen niet laten zien wat ik echt voel en denk. Ik ben zo'n mislukkeling en zo'n aandachtshoer. Ik heb de bewondering nodig zodat ik het gevoel heb dat ik echt ben. Maar dat ben ik niet."

Ik ben verloren en eenzaam.

De kleine generaal denkt dat hij emoties en situaties die hij bedreigend vindt kan tegenhouden, maar dat is niet aan hem. Verzet en onderdrukking zijn niet zijn taak. Daar zorgt het leven wel voor. Het leven beschermt zichzelf tegen de trauma's die het leven met zich mee kan brengen. In feite controleert het leven alles, inclusief het denken van de kleine generaal, hoewel de generaal denkt dat hij de baas is. De generaal doet niets. Het denkt alleen maar en claimt dingen als zijn eigen.

Hoe dan ook, merk op dat het gevoel van "ik" er niet altijd is. Het is er alleen wanneer het zich bedreigd voelt. Als je opgaat in wat je aan het doen bent, is het er niet. Maar zelfs het gevoel van "ik" is de stroom van het leven dat gebeurt. De dreiging is het leven dat gebeurt, de gedachten zijn het leven dat gebeurt. Het leven is alles wat er is, het leven is alles wat ik ben.

Tonny ("ik") heeft geen idee wat er aan de hand is :-). Arme, arme ik.